Özel Eğitim Nedir? Rehabilitasyon Merkezi Nedir, Yararları, Rapor Süreci ve Eğitimleri

Özel Eğitim Nedir?

Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin, ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla bu alanda eğitim almış uzmanlar tarafından verilen eğitime özel eğitim denir.

Özel eğitim nedir, sorusunun cevabı bireyin gelişim yaşlarında uzmanların gözetimi altında yapılan değerlendirmeler sonucu, yaşıtlarına göre belirgin düzeyde sahip olduğu farklılıkları tespit edildiğinde, bireye özel önerilen eğitim programına verilen genel addır.

Bu özel eğitim programlarının uygulandığı kurumlara ise özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi denir.

Bunu da oku: Özel eğitim ve rehabilitasyonda sporun önemi

Detayları ile Özel Eğitim Nedir?

İnsan yaşamı bebeklik, çocukluk, ergenlik, yetişkinlik ve yaşlılık olmak üzere farklı evrelerden oluşur. Her evrede birbirini etkileyen gelişim alanlarının farklı gelişim görevleri bulunur. Gelişim fiziksel, zihinsel, dil ve psikososyal gelişim alanlarını kapsar. Bu gelişim alanlarındaki görevleri yerine getiremeyen ya da getirmekte zorlanan bireyler özel eğitime gereksinim duymaktadır. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde özel eğitim “bireysel ve gelişim özellikleri ile eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından anlamlı düzeyde farklılık gösteren bireylerin eğitim ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak üzere geliştirilmiş eğitim programları ve özel olarak yetiştirilmiş personel ile uygun ortamlarda sürdürülen eğitim” olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımda sözü edilen eğitim programları, Rehberlik Araştırma Merkezlerinde (RAM) “Eğitsel Değerlendirme ve İzleme Ekibi” tarafından gerçekleştirilen “Ayrıntılı Değerlendirme Süreci” sonunda özel eğitime gereksinimi olan öğrencinin performans düzeyi ve eğitim gereksinimleri doğrultusunda hazırlanan “Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP)”’nı ifade etmektedir.

Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezleri Ne Yapar, Ne Eğitimi Verir?

Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin verdikleri eğitimler:

• bedensel,
• zihinsel,
• işitme ve öğrenme

gibi alanlarda yaşıtlarına göre eğitim anlamında geride kalan bireylere özel programlar uygulanan eğitim kurumlarıdır.

Rehabilitasyon merkezi nedir sorusunun ayrıntıları diğer blog yazımızda!

Özel Eğitim Merkezlerinde Hangi Eğitimler Verilir? Kimler Rehabilitasyon Merkezlerinde Çalışabilir?

Kurum bünyesinde:

• Fizyoterapist,
• Psikolog ve psikolojik danışman,
• İşitme engelli sınıf öğretmenleri,
• Zihinsel engelli sınıf öğretmenleri,
• Çocuk gelişimi ve eğitimcileri,
• Sosyal hizmet uzmanları gibi pek çok alandan uzmanlar bulunur.

Özel eğitim merkezlerini diğer eğitim kurumlarından ayıran en büyük özellikleri; uygun eğitimci portföyü ve bireye özgün uygun eğitimin verilmesidir. Böylece programa sadık bir şekilde sık sık öğrencinin son durumu kontrol edilir.

Özel olarak yetiştirilmiş personel ile öncelikle üniversitelerin özel eğitim bölümlerinden mezun olmuş personel ifade edilmektedir. Ancak özel eğitime gereksinimi olan öğrencilerin eğitiminde sadece özel eğitim öğretmenlerinin çabaları yeterli olmamaktadır. Öğrencinin gereksinimine göre farklı uzmanlık alanlarına da ihtiyaç duyulabilir. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinin 59. maddesine göre “Özel eğitim kurumlarında çocuk gelişimi ve eğitimcisi, dil ve konuşma terapisti, ergoterapist, fizyoterapist, sosyal çalışmacı ve ihtiyaç duyulması halinde diğer mesleklerden de personel ihtiyaca göre atanabilir veya diğer kurum ve kuruluşlar ile iş birliği yapılabilir”. Özel eğitime gereksinimi olan bireyin gereksinimlerine göre hizmet sunan uzmanların iş birliği içerisinde çalışması verilen eğitimin verimli olabilmesi açısından oldukça önemlidir.

Tanımda geçen uygun ortamlarda sürdürülen eğitim ile özel eğitime gereksinimi olan öğrencinin en az kısıtlayıcı ortam ilkesine göre yerleştirilmesini ifade edilmektedir. En az kısıtlayıcı eğitim ortamı, öğrencinin akranlarıyla olabildiğince bir arada olduğu ve en üst düzeyde eğitim aldığı ortam anlamına gelmektedir. Aşağıdaki şekilde en çok kısıtlayıcı eğitim ortamından en az kısıtlayıcı eğitim ortamına kadar olan yerleştirme seçenekleri gösterilmektedir.

Eğitime başlanmadan önce ayrıntılı bir değerlendirme ile bireyin durumu kontrol edilir. Sonrasında bir sağlık kurulundan alınmış -yaşıtlarından farklılığı raporlanmış bir belge- alınmalıdır. Sağlık kurulu raporunun özetle açıklaması budur. Milli Eğitim Bakanlığına bağlı çalışan kurumların, uyması gereken bir prosedürü bulunur.

Özel Eğitim Kimleri Kapsar?

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde özel eğitime gereksinim duyan birey “bireysel ve gelişim özellikleri ile eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından anlamlı düzeyde farklılık gösteren birey” olarak tanımlanmaktadır. Ülkemizde özel eğitime gereksinim duyan bireyler şu şekilde sınıflandırılmaktadır:

• Zihinsel Yetersizlik (hafif, orta, ağır, çok ağır)
• İşitme Yetersizliği 
• Görme Yetersizliği
• Bedensel Yetersizlik
• Otizm Spektrum Bozukluğu
• Dil ve Konuşma Güçlüğü
• Özel Öğrenme Güçlüğü
• Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
• Özel Yetenek
• Süreğen Hastalık
• Çoklu Yetersizlik

Özel Eğitim Raporu Nereden, Nasıl Alınmalı?

Her çocuğun sağlık eğitim masrafları sağlık güvencesi olup olmamasına bakılmaksızın, özel eğitim kurumlarına aylık olarak ödenir. Fakat bu ücretsiz özel eğitimi almanın koşulu, bireyin sağlık raporunun bulunmasıdır. Raporlar genellikle 1 yıllık olarak verilir. 1 yılın sonunda birey tekrardan sağlık kurulu tarafından değerlendirilir, eğer gerekli görülürse sağlık raporu yenilenir ve böylece eğitim almaya devam eder. Sağlık raporuna sahip bireyin, tıbbi olarak tanısı vardır fakat bunun dışındaki diğer gereklilikler için Rehberlik Araştırma Merkezlerinden eğitsel rapor alınmalıdır. 1 yıllık rapor ve raporun alınma süreci rehberlik araştırma merkezleri için de aynıdır. 1 yılın sonunda tekrar birey değerlendirilir ve rapor yenilenir.

Ailelerin çocuğa önerilen özel eğitim sonrası akıllarına gelen ilk soru: ‘’Özel eğitim raporu ileride çocuğu ya da bireyi etkileyecek bir belge midir?’’ Karar verilirken düşünülmesi gereken, o an için hangi durumun çocuk için yararlı olacağıdır. Belgenin ileride bireyi etkilemesinden daha önemli olan, bireyin kendi ihtiyaçlarını karşılayacak eğitime sahip olmasıdır. Bu yüzden gelecekten daha çok o an için birey için önceliği olan eğitime odaklanmaktır. 

Özel Eğitimin Temel Amaçları Nelerdir?

Türk Milli Eğitimin temel ilkeleri doğrultusunda özel eğitim özel eğitime gereksinimi olan bireylerin;

1. Toplum içindeki rollerini gerçekleştiren, başkaları ile iyi ilişkiler kuran, iş birliği içinde çalışabilen, çevresine uyum sağlayabilen, üretici ve mutlu bir vatandaş olarak yetişmelerini,
2. Kendi kendilerine yeterli bir duruma gelmeleri için temel yaşam becerilerini geliştirmelerini 
3. Uygun eğitim programları ile özel yöntem, personel ve araç-gereç kullanarak; ilgileri, ihtiyaçları, yetenekleri ve yeterlilikleri doğrultusunda üst öğrenime, iş ve meslek alanlarına ve hayata hazırlanmalarını amaçlar.

Özel Eğitimin İlkeleri Nelerdir?

Türk Millî Eğitiminin genel amaçları doğrultusunda özel eğitimin temel ilkeleri 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK)’de şu şekilde belirtilmiştir:

1. 1. Özel eğitim gerektiren tüm bireyler, ilgi, istek, yeterlilik ve yetenekleri doğrultusunda ve ölçüsünde özel eğitim hizmetlerinden yararlandırılır. 
   2. Özel eğitime erken başlamak esastır.
   3. Özel eğitim hizmetleri, özel eğitim gerektiren bireyleri sosyal ve fiziksel çevrelerinden mümkün olduğu kadar ayırmadan planlanır ve yürütülür. 
   4. Özel eğitim gerektiren bireylerin, eğitsel performansları dikkate alınarak, amaç, muhteva ve öğretim süreçlerinde uyarlamalar yapılarak diğer bireylerle birlikte eğitilmelerine öncelik verilir. 
   5.  Özel eğitim gerektiren bireylerin her tür ve kademedeki eğitimlerinin kesintisiz sürdürülebilmesi için her türlü rehabilitasyonlarını sağlayacak kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapılır. 
   6. Özel eğitim gerektiren bireyler için bireyselleştirilmiş eğitim planı geliştirilmesi ve eğitim programlarının bireyselleştirilerek uygulanması esastır. 
   7. Ailelerin, özel eğitim sürecinin her boyutuna aktif katılmalarının sağlanması esastır. 
   8. Özel eğitim politikalarının geliştirilmesinde, özel eğitim gerektiren bireylerin örgütlerinin görüşlerine önem verilir. 
   9. Özel eğitim hizmetleri, özel eğitim gerektiren bireylerin toplumla etkileşim ve karşılıklı uyum sağlama sürecini kapsayacak şekilde planlanır. 

Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezlerinin Aile ve Çocuğa Yönelik Hedefleri ve Amaçları Nelerdir?

Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezinde özel eğitime gereksinimi olan çocuğa verilen hizmetlerle bu çocukların hayata hazırlanması, toplum içindeki rollerini gerçekleştiren, başkaları ile iyi ilişkiler kurabilen, iş birliği içinde çalışabilen ve çevresine uyum sağlayabilen üretici bireyler olarak yetişmeleri, dil ve konuşma güçlüğü ile zihinsel, fiziksel, duyusal, sosyal, duygusal ve davranış problemleri olan engelli bireylerin engellilik hâlinin ortadan kaldırılması ya da etkilerinin en az seviyeye indirilerek yeteneklerinin en üst seviyeye çıkarılması ve topluma uyumlarının sağlanması, temel öz bakım becerilerinin ve bağımsız yaşam becerilerinin geliştirilmesi amaçlanır.
Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezinin aileye yönelik amaçları, ailenin çocuğunu kabul etmesine, çocuğunun eğitimine etkin bir şekilde katılmasına ya da davranış sorunlarına yönelik bilgi vererek yardımcı olmayı sağlamaktır.