Zihinsel Engellilik Nedir?
Zihinsel engellilik, gelişim döneminde ortaya çıkan, bireyin kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerinde yaşıtlarından geri kalmasına yol açan eksikliklerdir.
Zihinsel Engel Nedir?
Zihinsel engel, kendini anlamlandırma, problem çözme, akademik öğrenme, tecrübe ederek öğrenme ve soyut düşünmede geriliktir.
Zihinsel engel aynı zamanda bireyin bağımsız olarak hayatını idame ettirmesinde ve sosyal hayatta sorumluluk almasında, sosyokültürel ve gelişimsel standartların altında kalmasına yol açar. Zihinsel engel tanısı çeşitli klinik değerlendirmeler ve geçerliliği ile standardizasyonu sağlanmış zekâ testleri vasıtasıyla alanında uzman kişiler tarafından saptanır.
Ayrıca bakınız: Özel Eğitim Nedir?
Zihinsel Engelliliğe Neden Olan Etmenler Nelerdir?
- Annenin yaşı
- Beslenme alışkanlıkları
- Kullanılan ilaçlar
- Alkol kullanımı
- Tütün ve uyuşturucu madde kullanımı zihinsel engelliliğe neden olan etmenler arasında sayılabilir.
Zihinsel engelliliğin nedenleri; doğum öncesi, sırasında yaşanan kazalar ve sonrasında olarak 3 ana başlıkta toplayabiliriz.
Zihinsel Engelliliğin Doğum Öncesi Nedenleri
Doğum öncesinde annenin yaşı, beslenme durumu, kullandığı ilaçlar, alkol, tütün ve uyuşturucu madde kullanımı oldukça zararlıdır ve nedenler arasında sayılabilir. Tüm bu nedenlere ek olarak; akraba evliliği, anne-çocuk arasındaki kan uyuşmazlığı, hamilelik sırasında geçirilen hastalık ve travmalar da genetik nedenler arasında sayılabilir.
Doğum Sırasında Zihinsel Engelliliğe Neden Olabilecek Gelişmeler
Kordon dolanması, risk barındıran doğumlar, doğum sırasında bebeği düşürme gibi kazalar ve hijyenik olmayan ortam gibi çevresel koşulları sayabiliriz.
Zihinsel Engelliliğin Doğum Sonrasında Nedenleri
Enfeksiyona maruz kalma ve ateşli hastalıklar, kaza-travmalar, beslenme bozuklukları ve yetersiz kalan çevre koşulları burada öne çıkıyor.
Yayınlanan verilere göre tüm engellilerden onda birini zihinsel engellilerin oluşturduğu kabul ediliyor. Bu rakamlarla birlikte toplumun %1 ila %3 arasının (yapılan araştırmalar sonucu) zihinsel engelli olduğu saptanmıştır.
Zihinsel engelliliğin nedenleri bilinen 250 farklı nedeni olmasına karşı, çoğu engellilik durumunun da kesin nedeni bilinmiyor. İnsan beyni ve çalışma sisteminin hala tam anlamıyla çözülememesi bu durumun başlıca nedenidir.
Zihinsel Engelli Bireylerin Eğitimi ve Destek Programları
Zihinsel engelliliğin nedenleri bulabilmenin hem bireye hem topluma katkıları vardır. Nedenleri biliyorsak; engelliliğin bazı aşamalarını önleyebilir, topluma ‘’yaklaşımlar ve önlemler konusunda ipuçları’’ nedir, öğretebiliriz. Bir diğer ana neden ise, nedeni bilinen engel durumuna karşı daha efektif bir eğitim modeli izlenebilir.
Zihinsel engelli bireylerin eğitimi oldukça önemlidir. Bunun için şehrinizde bulunan özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerini ziyaret edip, fikir edinebilirsiniz. Eskişehir rehabilitasyon merkezleri arasında yer alan Eskişehir Ahenk Özel Eğitim ve Rehabilitasyon merkezi, MEB onaylı ‘’Zihinsel Engelli Bireyler Destek Eğitim Programı’’ uygulamakta. Down Sendromu, Angelman gibi özel tanıya ihtiyaç duyan bireyler de destek eğitim programı ile eğitim alıyor. Böylece günlük yaşam becerisi, öz bakım becerileri ve kavram bilgisi gibi konularda destek alarak gelişim gösteriyorlar. Eğitimimizde yer alan bazı hizmetler:
- Küçük Adımlar Erken Eğitim Programı
- Erken özel eğitim ve aile eğitimi
- Gereksinim duyan çocuklara yönelik fizyoterapi
- Sosyal etkinlikler
- Aile eğitimi ve psikolojik danışmanlık hizmeti
Zihinsel Engellilik Nasıl Sınıflandırılır?
Zihinsel engelli bireyleri tek bir grupta toplamak oldukça zordur. Zihinsel engelli bireylerin kendi aralarında oldukça önemli farklar bulunmaktadır. Bu sebeple zihinsel engelli bireylerin tanılarında çeşitli sınıflandırmalar kullanılmıştır. 2013 yılı Mayıs ayında DSM-5 (Ruhsal bozuklukların tanısal ve sayısal el kitabı) aşağıda belirtilen 4 çeşit sınıflandırmayı kullanmıştır.
- Hafif derecede zihinsel engellilik
- Orta derecede zihinsel engellilik
- Ağır derecede zihinsel engellilik
- İleri derecede zihinsel engellilik
Yukarıda belirtilen sınıflandırmaları daha iyi anlamak için zihinsel engelli bireylerin kavramsal, sosyal ve pratik alanlarda normal gelişim gösteren yaşıtlarına göre sahip oldukları farklılıkları da anlamak gerekir.
Zihinsel Engellilikte Kavramsal Farklılıklar
Hafif derecede zihinsel engelli bireyler okul öncesi dönemde normal gelişim gösteren bireylerin kavram becerilerinden bariz farklılıklar göstermemektedirler. Ancak okul döneminde ve yetişkinlikte özellikle akademik becerilerde yaşıtlarının gerisinde kalabilirler.
Orta derecede zihinsel engele sahip bireyler bütün gelişim süreçlerinde akranlarında bariz şekilde geri kalmaktadırlar. Okul öncesi dönemde akademik ve dil-konuşma becerilerinde yavaş gelişim göstermektedirler. Yetişkinlikte akademik becerilerdeki gerilik devam etmekle birlikte günlük yaşamda da desteğe ihtiyaç duyabilirler.
Ağır derecede zihinsel engele sahip bireyler genel olarak yazılı dilde ya da sayılar, zaman ve para ile ilgili kavramları anlamada zorluk çekerler. Ağır derecede zihinsel engelli bireylerin birincil bakımından sorumlu olanlar yaşam boyu problem çözme becerilerinde ağır derecede zihinsel engelli bireylere destek sağlamak zorunda kalabilirler.
İleri derecede zihinsel engele sahip bireyler ise genel olarak dünyayı semboller yerine fiziksel olarak algılarlar. Kavramlarla ilgili eşleme ve sıralama becerileri ise desteklenmesi halinde edinilebilir.
Sosyal Yaşamdaki Engellilik ve Farklılıklar
Hafif derecede zihinsel engele sahip bireyler normal gelişim gösteren yaşıtlarına göre sosyal becerilerde daha toy olabilirler. Bu toyluk kendisini iletişimde ve sohbette de belli edebilir. Farklılık genellikle bireyin akranları tarafından da fark edilecek seviyededir. Risk teşkil eden davranışlar da hafif derecede zihinsel engele sahip bireyler tarafından tam olarak kavranamayabilir.
Orta derecede zihinsel engele sahip bireyler sosyal yaşantıda ve iletişim becerilerinde yaşıtlarında fark edilir düzeyde farklılıklar gösterirler. Konuşma dili genellikle sosyal yaşantını temelini oluşturur ancak akranlarına göre çok daha basit düzeyde kullanılır. Orta derecede zihinsel engelli bireyler hayat boyut sürecek arkadaşlıklar da kurabilirler.
Ağır derecede zihinsel engele sahip bireylerde konuşma dilin gramer yapısı ve kelime dağarcığı açısından oldukça sınırlıdır. Basit düzeydeki cümleler ve jestler ağır derecede zihinsel engelli bireyler için sosyal yaşamda iletişimin temelini oluşturur.
İleri derecede zihinsel engele sahip bireyler ise ancak çok temek seviyede yönergeleri ve jestleri anlayabilirler. Bunun yanında ileri derecede zihinsel engelli bireyler yakın aile bireyleri ve birincil bakıma dâhil olan yakınları ile jestler ve duygusal ifadeler yoluyla iletişim kurarlar.
Zihinsel Engellilerin Pratik Becerilerdeki Farklılıkları Nelerdir?
Hafif derecede zihinsel engele sahip bireyler kişisel bakımlarında akranlarına paralel gelişme göstertilirler. Günlük yaşamda daha karmaşık eylemleri yerine getirirken desteğe ihtiyaç duyabilirler. Yetişkinlik döneminde ise bu destek genellikle alışveriş, ulaşım, para yönetimi ile ilgili aktiviteler ve yemek hazırlama gibi becerilerde gerekli olabilir.
Orta derecede zihinsel engele sahip bireyler ise öz bakım ve günlük yaşam becerilini bağımsız olarak yapabilmek için uzun süreli yoğunlaştırılmış eğitimlere ve düzenli hatırlatıcılara ihtiyaç duyarlar. Yetişkinlik döneminde ise sürekli destek ile ev işlerinde günlük yaşamda hayatlarına devam edebilirler.
Ağır derecede zihinsel engele sahip bireylerde günlük yaşamın her alanında sürekli bir desteğe ihtiyaç vardır. Buna ek olarak ağır derecede zihinsel engele sahip bireyler bir durumun kendilerinin ve yakınlarının faydasına mı yoksa zararına mı olduğuna karar veremeyebilirler. Uzun süreli eğitimler beceri kazanmalarında oldukça önemlidir.
İleri derecede zihinsel engele sahip bireyler ise fiziksel bakıma sürekli ihtiyaç duyarlar. Bazı durumlarda bireyler bu aktivitelere dâhil de olabilirler. Örneğin başka bir fiziksel engelin olmadığı durumlarda kendi tabaklarını masaya götürebilirler.
Referanslar: DSM V
